مهندس عادل سعادتی؛ مدیریت شهری نظام مند

مدنیت نیوز- یادداشت: مدیریت شهری عبارت است از سازمان دهی عوامل و منابع برای پاسخ‌گویی به نیازهای ساکنان شهر است که به عنوان الگویی برای مدیریت و توسعه سکونتگاه‌های شهری اعم از شهرهای کوچک، بزرگ و مادر شهرها مطرح می‌شود. نظام مدیریت شهری نیز که مدام در حال تحول و پویایی است اهدافی را در جهت رشد و تعالی شهر اتخاذ می‌نماید. این اهداف، تأمین و ایجاد زمینه و محیط مناسب برای زندگی راحت، امن و کارآمد شهروندان را به تناسب ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی دنبال می‌کند.

در ایران شهرها، از ماهیت و ویژگیهای بسیار متفاوتی از سایرشهرهای توسعه یافته ویانوع آرمانی خودبرخوردارمیباشند،چراکه نه براساس ویژگی هاوضروریات وچارچوبهای محیطی وفرهنگی خودرشدیافته اندونه به صورت سرمایه داری و مدرن جهانی درآمده اند. این خصیصه های منحصر به فرد، دشواریها و دوگانگی های فراوانی را در کالبد، محتوا، فضا و روایط در شهرهای ایرانی امروز بوجود آورده و بنابراین مدیریت بر این شهرها را با مشکلات بسیاری روبرو ساخته است.معمولاً مدیریت شهری به عنوان زیر مجموعه‌ای از حکومت محلی تعریف شده و شهرداری‌ خوانده می شود. همچنین مدیریت شهری به مثابه نظامی است که دارای ورودیها و خروجیهای مشخصی باشد.هر جامعه‌ای، با توجه به ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خود، تعریف یا تلقی ویژه ای از مدیریت شهری دارد، زیرا مشخصات و ساختار نهادهای قانونی اداره کننده شهر، از کشوری به کشور دیگر تفاوت دارد.امروزه شهرها از دو جنبه اهمیت یافته‌ اند: یکی، بعنوان «مرکز تجمع گروهی از مردم»، و دیگری بعنوان «عمده ترین بازیگر نقش اقتصادی در سطح محلی و در سطح اقتصاد ملی».برنامه ریزی دقیق و درست، سبب رشد اقتصادی، تثبیت سیاسی و افزایش مشارکت شهروندان درامور شهرها می‌گردد و شکست در حل مشکلات و مسائل شهری، سبب رکود اقتصادی، بروز نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی، فقر، بیکاری و تخریب محیط زیست خواهد شد.

یک مدیر شهری باید بتواند در دنیای رقابتی نقاط قوت و ضعف شهر خود را شناخته و درصدد تقویت مزایای رقابتی آن برآید.از این رهگذر است که شهر می‌تواند نقطه قابل اتکایی در شبکه جهانی شهرها بیابد و کارکردهای خود را در نظام سرمایه داری بین الملل بهبود بخشد.بدین ترتیب شهردار باید خود را «مدیر شهر» بداند نه «مدیر شهرداری». این دو با هم تفاوتهای بسیار دارند چه اینکه اولی مسئول ارتقای قابلیت‌ها و توانمندی‌های شهر و شهرنشینان است در حالیکه دومی بیشتر مجری است و پاسخگویی آن تنها محدود به نحوه عملکرد است و نه نتایج و پیامدها.منابع مختلفی اهداف مدیریت شهری را تعیین می‌کنند که عمده‌ترین آنها عبارتند از قانون شهرداریها، برنامه های توسعه اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی کشور و طرحهای توسعه شهری، تأمین و ارائه خدمات شهر، عمران شهری و ایجاد و تجهیز امکانات لازم برای مقابله با مسایل شهری. در طرحهای توسعه شهری عمدتاً به بعد کالبدی توسعه شهر پرداخته می شود. توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به اهدافی چون توسعه اندیشیده شهرها، بهبود وضعیت آب، سوق دادن شهرداریها به سمت خودکفایی با ایجاد شوراهای اسلامی، اداره اقتصادی واحدهای ارائه کننده خدمات شهری، بهبود تأسیسات جمع‌آوری و دفع فاضلاب، بهبود امور حمل و نقل و ترافیک، افزایش ایمنی شهرها، بهسازی نوسازی و بازسازی بافتهای باارزش، گسترش تحقیقات شهری، بهبود شرایط زیست محیطی و جلوگیری از تخریب فضای سبز شهری، آماده سازی زیرساخت‌های اساسی برای عملکرد کارآمد شهرها، آماده سازی خدمات لازم برای توسعه منابع انسانی، بهبود بهرهوری و بهبود استاندارد‌های زندگی شهری، تنظیم فعالیت‌های تاثیرگذار بخش خصوصی بر امنیت،سلامتی و رفاه اجتماعی جمعیت شهری، آماده ساختن خدمات و تسهیلات لازم برای پشتیبانی فعالیت‌های مولد و عملیات کارآمد موسسه‌های خصوصی در نواحیشهری، برنامه ریزی استراتژیک، ارتقای شرایط کار و زندگی همه جمعیت شهر با توجه به افراد و گروه‌های کم درآمد، تشویق توسعه اقتصادی و اجتماعی پایدار، حفاظت از محیط کالبدی شهر امثال آن اشاره کرد.

مدیریت شهری زمانی می تواند عملکرد مناسبی داشته باشد که در چهارچوب سیاست های شهری صحیح و برنامه ریزی شده حرکت کند، یکی از ویژگی های سیاست شهری خوب مشارکتی بودن آن است یعنی جایگاهی که گروههای مختلف شهروندان در تدوین، اجراء و ارزیابی آن نقش داشته باشند و در ایران تنها نهادمحلی مشارکتی که توان تأثیر بر سیاست گذاری شهری را دارد شورای شهر است.در نظام متمرکز یک (دولت-کشور)وجود دارد که برتمامی سرزمین اعمال قدرت میکند و نظام نامتمرکز،وضعیتی را بیان میکند که در آن قدرت ها و مسئولیت ها میان یک مرجع مرکزی و مراجع محلی تقسیم شده است.شورا و شهرداری ها دراین نظام متصدی وظایف متعددی هستند به گونه ای که می توان آنها را قوی ترین سازمان های اداری و اجرایی در سطوح محلی دانست. توسعه شوراهای اسلامی می تواند موجبات گسترش نهادهای غیر دولتی،افزایش مشارکت مردم در اداره ی امور خود پاسخگو نمودن نهاد مدیریت شهری را فراهم آورد.  زمانی رابطه دولت و شهروندان در یک نظام سیاسی در مسیر تعالی و پیشرفت قرار می گیرد که حکومت مرکزی با اتخاذ در سیاست های عدم تمرکز عمومی،قدرت سیاسی و اداری را به سطوح استانی،شهری،روستایی انتقال دهد و به موازات واگذاری قدرت به دیگران،باسیاست های تمرکز زدایی افقی،بتواند از مشارکت بخش خصوصی و تشکیلهای غیر دولتی سازمان یافته استفاده کنند، شوراها از جمله سازمانهایی هستند که برای تحقق مشارکت مردم در فرآیند تصمیم گیری،برنامه ریزی،نظارت و اجرای سیاست گذاری ها در سطوح محلی و منطقه ای فعالیت می کنند و از این طریق زمینه حضور و مشارکت مردم در امور مربوط به خودشان فراهم می نمایند به همین دلیل،شوراها به عنوان سازمان محل اطلاق می شود که یک نوع حضور نهادینه شده مردم و منشأ شکل گیری خدمات شوراها می باشدبنابراین هرگاه قرار باشد انسان و اجتماعات انسانی (نمونه شهرها)محور برنامه ریزی قرا گیرندو عملأ درگیر فرآیند برنامه ریزی شوند. توجه به شورای اسلامی شهری موجب ترویج فرهنگ مشارکت و حساس تر شدن شوراها نسبت به جایگاه فرد در مدیریت شهری شده و در نتیجه حرکت جامعه به سمت مشارکتی شدن سوق خواهد یافت.

مهندس عادل سعادتی/

کارشناس مهندسی صنایع تولید صنعتی

کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی مالی